Zuid-Soedan: psychische hulp in een uitzichtloos kamp

Op het terrein van de Verenigde Naties (VN) bij Malakal werd in 2014 een veilige zone voor vluchtelingen ingesteld. In de regio woedden zware gevechten, en de enige plek waar de mensen nog heen konden was de VN-basis. Nu, vier jaar later, is er nog maar weinig in de situatie veranderd. De inwoners hebben zwaar te lijden onder de moeilijke leefomstandigheden, de onmogelijkheid het kamp te verlaten en het gebrek aan vooruitzichten binnen het kamp.

In de hoek van de grootste verpleegafdeling van het ziekenhuis van Artsen zonder Grenzen valt een jonge vrouw ineens op de grond. Ze trilt oncontroleerbaar. Personeel van het ziekenhuis snelt toe om te voorkomen dat ze zichzelf pijn doet. Een verpleegkundige trekt een gordijn dicht om voor wat privacy te zorgen.

‘Ze had een toeval met psychische oorzaak’, zegt dokter Jairam Ramakrishnan, de psychiater van het ziekenhuis. ‘We zien het regelmatig. Voor veel mensen zijn de angsten en spanningen van vast zitten in dit kamp meer dan ze aankunnen. Voor de meeste mensen is het leven hier totaal uitzichtloos. De mannen verlaten het kamp nooit, bang dat ze zullen worden aangevallen of gedwongen zullen worden zich aan te sluiten bij een gewapende groep.’ In 2017 waren er 31 zelfmoordpogingen en 7 succesvolle zelfmoorden. Aan het eind van het jaar was er een piek, met 10 pogingen tot zelfmoord in één maand.

Aangezien het kamp bedoeld was als een tijdelijke noodoplossing, is er nooit veel gedaan om de leefomstandigheden te verbeteren. Nu het duidelijk wordt dat de situatie nog wel even gaat duren, begint er iets te veranderen, maar de mogelijkheden zijn beperkt. De 25.000 inwoners leven op een veel te krap terrein en de meerderheid is kind.

‘Vanwege het geweld dat veel mensen hebben meegemaakt, zou je verwachten dat we veel patiënten met post-traumatische stress zouden zien’, zegt dokter Ramakrishnan. ‘Maar ik zie een ander beeld. Ondanks hun ervaringen zijn de mensen veerkrachtig en overleven ze zonder de vele tekenen van post-traumatische stress. Maar doordat ze vast zitten in de omstandigheden hier, zonder uitzicht op verbetering, neemt de hopeloosheid toe. Het team van Artsen zonder Grenzen ziet iedere maand zo’n 20 nieuwe ernstige patiënten.

Veel mensen nemen hun toevlucht tot alcohol om aan de problemen te ontsnappen. Alcoholisme leidt weer tot problemen als hoge bloeddruk en een lagere weerstand tegen ziekten als tuberculose.

Vrouwen zijn iets minder bevattelijk voor psychische problemen door de routine die nodig is om voor hun gezinnen te zorgen. Toch hebben ze wel te maken met de continue dreiging van seksueel geweld als ze de beschutting van het kamp verlaten. Een van de weinige manieren waarop ze nog aan geld kunnen komen is het verzamelen van brandhout buiten het kamp.

‘Vaak worden ze aangevallen en seksueel misbruikt’, zegt psycholoog van Artsen zonder Grenzen in het kamp Natalia Rodriguez. ‘Maar weinigen komen voor counseling of medisch onderzoek, want als bekend wordt dat je bent misbruikt, worden je kansen om nog te trouwen klein.’

Het lot van de kinderen blijft grotendeels buiten beeld. Ouders realiseren zich niet dat bedplassen of agressie te maken heeft met stress. Verwaarloosde kinderen en wezen zwerven soms op straat. Het komt voor dat ze vuilnis eten, omdat ze buiten de voedseldistributies vallen. Ook zij zoeken vaak hun heil in alcohol.

‘Met cognitieve gedragstherapie kunnen we de mensen die bijvoorbeeld lijden onder depressie betere manieren aanreiken om met hun omstandigheden om te gaan’, zegt Natalia Rodriguez. In een maatschappij die erg gericht is op actie, is het lastig om mensen te laten praten over hun gevoelens. Begrippen als depressie of angst zijn geen deel van het dagelijks taalgebruik. De psychosociaal begeleiders steken dan ook veel tijd in mensen te leren hoe ze zichzelf kunnen uitdrukken.

Helaas kan niemand zeggen wanneer de situatie in deze regio weer verbetert en de mensen weer naar huis kunnen’, zegt Jairam Ramakrishnan. ‘Een nieuwe generatie groeit op die nog nooit buiten het kamp geweest is. Het is belangrijk dat er voor hun psychische gezondheid wordt gezorgd.’

Tot die tijd zal de kampleiding meer moeten doen dan zorgen voor water en voedsel. Onder meer het gebrek aan goed onderdak en werk in het kamp zal moeten worden aangepakt. En er is nu te weinig geestelijke zorg voor zo’n grote en kwetsbare bevolking.