Hoe een simpele webtool levens redt in vluchtelingenkampen

We komen later terug op de webtool. Maar eerst is het goed om uit te leggen waarom schoon drinkwater zo belangrijk is. En hoe drinkwater schoon blijft. Water is nodig om te drinken, mee te koken en om jezelf te wassen. De impact van een gebrek aan schoon water is enorm. Het heeft direct gevolgen voor de hygiëne, gezondheid en waardigheid van mensen. Bij een gebrek aan schoon water wordt noodgedwongen vies water uit de omgeving gebruikt. Een ziekte als cholera wordt door besmet water en slechte hygiëne overgedragen en vormt een groot risico voor de gezondheid. Cholera valt goed te behandelen, maar onder de verkeerde omstandigheden kan de ziekte vele slachtoffers maken, zoals in Mozambique in 2019.

Via een uitgebreid waterleiding- en distributienetwerk krijgen jij en ik schoon drinkwater direct uit de kraan. Dit water is gezuiverd en in veel landen voorzien van chloor tegen ziekmakende bacteriën en virussen. Imran, PhD en onderzoeker aan het Dahdaleh institute for Global Health Research: ‘Het water dat je drinkt uit de kraan bevat een restant van chlorine wat je beschermt. Je drinkt of gebruikt dit water direct in een hygiënische omgeving.

In een vluchtelingenkamp maken we gebruik van hetzelfde principe. Een mix van chloorpoeder en water wordt toegevoegd aan het drinkwater en zuivert het van bacteriën en virussen. Zodat mensen het kunnen gebruiken. Dit is voordelig, gebruiksvriendelijk en het biedt de gebruiker bescherming, maar er is een probleem. Jean-Francois, coördinator van onze water & sanitatie-unit: ‘Het overgebleven chloor in het water is erg kwetsbaar, het verdwijnt na verloop van tijd en dan is het water niet meer beschermd. Hoe langer je het bewaart, hoe meer risico je loopt op herbesmetting van het water.’

In een vluchtelingenkamp heb je geen eigen kraan. Water wordt gedistribueerd op een centraal punt in emmers of jerrycans en mee naar huis genomen. Er kan tot 24 uur – of langer - zitten tussen het moment dat het water de kraan verlaat en het moment van gebruik. In deze periode kan het water opnieuw besmet worden met ziekmakende bacteriën of virussen. Dit is een groot risico en is eerder gelinkt aan cholera-uitbraken in vluchtelingenkampen.’

Imran: ‘Tijdens een hepatitis E uitbraak in Zuid-Soedan in 2013 kwamen we dit probleem voor het eerst tegen. In de zoektocht naar de oorzaak kwamen we erachter dat het water wel veilig was voor gebruik bij het uitgiftepunt, maar na verloop van tijd niet meer bij de mensen thuis.’

Jean-Francois: ‘In de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) staat hoeveel chloor je moet toevoegen aan het water bij het distributiepunt. Alleen is deze richtlijn algemeen en niet toegespitst op individuele landen of situaties. Dit terwijl de situatie in een stad als Parijs compleet anders is dan in een vluchtelingenkamp in Zuid-Soedan. Om het probleem van herbesmetting aan te pakken, moesten we een manier vinden om het water te beschermen in de tijd tussen distributie en gebruik.’

‘Hoe snel de kwaliteit van het water achteruitgaat na distributie, is afhankelijk van meerdere factoren. Daarnaast kunnen deze factoren ook verschillen per land en situatie,’ vertelt Imran. ‘In 2014 en 2015 hebben we in Jordanië en Rwanda tijdens verschillende seizoenen onderzoek gedaan. We keken onder andere hoe lokale omstandigheden het chloorverval en de waterveiligheid in het huishouden beïnvloeden. En op welke manier je water moet behandelen zodat het veilig is – en blijft – voor gebruik in de tijd tussen distributie en consumptie. Uit het onderzoek bleek dat een universele richtlijn niet werkt. En dat meer locatie specifieke richtlijnen nodig waren.

Om locatie specifieke richtlijnen mogelijk te maken, hebben we zelf analytische data tools gebouwd. Hiervoor hebben we data over het chloorgehalte in het water en de waterkwaliteit verzameld in verschillende vluchtelingenkampen. De richtlijnen die hieruit voortkomen geven aan wat het benodigde chloorgehalte in het water moet zijn voor een specifieke plek en situatie. Het kan direct ingezet worden, zodat het water veilig is voor gebruik, ook als het water eerst wordt opgeslagen voordat het wordt gebruikt.’

Jean-Francois: ‘Met de resultaten uit het onderzoek en onze data tools zijn we naar verschillende hulporganisaties gegaan om onze bevindingen te delen.’ Imran: ‘Hier stuitte we in eerste instantie op veel weerstand. Veelgehoorde feedback was: hoe weten we of de gegevens uit Zuid-Soedan, Jordanië en Rwanda ook werken in Nigeria, Bangladesh of Jemen? We realiseerde ons dat meer onderzoek niet de gewenste sector brede verandering zou bewerkstelligen. De oplossing voor het probleem hadden we in handen, maar deze was nog niet gebruiksvriendelijk genoeg om mensen te overtuigen om het wereldwijd in te zetten.’

Imran: ‘Met behulp van financiering van Artsen zonder Grenzen en de Achmea Foundation werd het in 2016-2017 mogelijk om de analytische data tools door te ontwikkelen tot een gebruiksvriendelijke webtool. De Safety Water Optimization Tool (SWOT).' Artsen zonder Grenzen stelt de steun van de Achmea Foundation voor de ontwikkeling van de SWOT-tool enorm op prijs.

'Met de SWOT-webtool kan een veldwerker nu overal ter wereld data van de waterkwaliteit uploaden. De tool berekent vervolgens een wetenschappelijk onderbouwde richtlijn voor het benodigde chloorgehalte in het water. Specifiek voor de locatie en situatie. Dankzij de SWOT is het water beschermd van het moment van distributie tot en met consumptie. Iets waar we trots op zijn en waar we met veel mensen hard aan hebben gewerkt.’

'Het zelflerende systeem wordt steeds beter. Hoe meer mensen de tool gebruiken, hoe beter de data en richtlijnen worden. De uitdaging is nu om zoveel mogelijk organisaties de tool te laten gebruiken,’ zegt Jean-Francois. ‘We hebben de tool getest en laten zien dat het werkt. Nu groeit het geloof dat we echt voor een positieve verandering kunnen zorgen binnen de sector.’ Imran: ‘Met tools als de SWOT beweegt de sector zich naar een meer evidence-based aanpak bij humanitaire hulpverlening die ook rekening houdt met de lokale context.’

Jean-Francois: ‘Het gebruik van de SWOT-tool zal altijd onderdeel zijn van een grotere interventie gericht op schoon drinkwater, sanitatie en hygiëne (WASH). We hopen dat de dat de SWOT-tool in de toekomst een belangrijk rol kan spelen bij WASH-activiteiten en helpt bij het bieden van schoon drinkwater aan kwetsbare groepen. Omdat hier veel levens mee gered kunnen worden.' Imran: ‘Van armere buurten in India tot vluchtelingenkampen in Rwanda of Zuid-Soedan. En overal ter wereld waar schoon drinkwater niet vanzelfsprekend is.'

Als medische organisatie vervult Artsen zonder Grenzen een belangrijke rol in de ontwikkeling en innovatie op het gebied van toegang tot water, sanitatie en hygiëne (WASH) in oorlog- of conflictsituaties, bij natuurrampen of situaties waar mensen moeten vluchten.