Hulp in oorlogstijd

Elke dag is onvoorspelbaar in een conflictgebied. Op plaatsen die relatief rustig lijken, kunnen het volgende moment de kogels om de oren vliegen. Met verschuivende frontlinies, is het een enorme uitdaging om medische zorg toegankelijk te houden. Zeker als ziekenhuizen plotsklaps worden overspoeld met gewonden, zoals gebeurde in Oekraïne.

Na uit uitbreken van de oorlog reisde medisch coördinator Maarten Bullens onmiddellijk af naar Lviv in het westen van Oekraïne, waar hij onze noodhulp hielp opzetten. ‘Een zeer chaotische tijd,’ zegt Maarten. ‘De context was toen nog vrij onduidelijk. Maar uit ervaring weten we dat er in dit soort situaties direct behoefte is aan medisch materiaal. Vanuit onze magazijnen in Amsterdam, Brussel en Bordeaux is binnen 72 uur 120 kubieke meter aan noodhulpgoederen verstuurd. Onze mobiele teams in Oekraïne reisden van ziekenhuis naar ziekenhuis om de grootste noden in kaart te brengen.’

Toen het conflict uitbrak, waren onze teams al aanwezig in Oekraïne. ‘In Zhytomyr behandelden we patiënten met multiresistente tuberculose,’ vertelt Maarten. ‘Het is belangrijk dat deze zorg doorgaat. We bezoeken deze patiënten nu thuis en ondersteunen hen met voedselpakketten.’

Hoe dichterbij de frontlinie, hoe moeilijker het is om patiënten te bereiken. 'Ziekenhuizen in de zwaarst getroffen gebieden voorzien we van medische kits met onder andere antibiotica en insulinespuiten, zodat de reguliere zorg niet stil komt te staan,’ vervolgt Maarten. ‘Ook ontlasten we deze ziekenhuizen door patiënten te stabiliseren en vervolgens te evacueren naar een veiligere locatie. In Dnipro transporteren we mensen met een achttal ziekenwagens. Ook hebben we een passagierstrein omgebouwd tot een speciaal evacuatievoertuig.’

Een stuk minder in het nieuws is het conflict in Haïti. Al jaren vechten bendes in de hoofdstad Port-au-Prince om grondgebied, maar de laatste tijd vlamt het geweld hevig op. Operationeel manager Ellen van der Velden is net terug uit Haïti. ‘Ook al ben ik er regelmatig geweest, toch schrok ik bij aankomst in Port-au-Prince. Onze kliniek voor slachtoffers van bendegeweld bevindt zich nu aan de frontlinie. Aan het einde van de straat zie je een gemetselde muur, van waaraf wordt geschoten.’

Om de veiligheid van onze hulpverleners en patiënten te kunnen waarborgen, onderhandelen we met de bendes. ‘We werken met niemand samen, maar hebben contact met iedereen,’ zegt Ellen. ‘Elke bende heeft een eigen hoofdkwartier op een streng bewaakte plek. Je spreekt van tevoren een plek af waar je dan wordt opgewacht. Vervolgens moet je veelal een motorrijder volgen die je naar de bendeleider brengt.’

Tijdens de onderhandeling worden afspraken gemaakt over vaste dagen of tijden waarop het veilig is voor patiënten en hulpverleners om klinieken te bezoeken. ‘Zo kunnen we gezondheidszorg bieden op een plek waar dat anders niet mogelijk is,’ zegt Ellen. ‘Dit is ook in het belang van de gewapende groepen zelf. Zodra zij hun wapens afdoen, zijn het immers ook burgers die recht hebben op medische hulp.’

De hulp die we verlenen, verschilt per conflictgebied. ‘In het begin was het belangrijk dat ziekenhuizen in Oekraïne de grote getalen gewonden aankonden,’ vertelt Maarten. ‘De zorg was gericht op individuele patiënten, niet op groepen mensen die allemaal tegelijk hulp nodig hebben. We zijn toen ziekenhuispersoneel gaan voorbereiden op het verzorgen van vele oorlogsgewonden. Een kinderziekenhuis met 750 bedden werd getransformeerd tot traumaziekenhuis. Daar gaven onze chirurgen advies in de behandeling van oorlogswonden.’

In Oekraïne zijn veel van onze patiënten zwaar getraumatiseerd door wat ze hebben meegemaakt. Onze psychologen bieden groepssessies en individuele zorg. Zelfs diep onder de grond. ‘Mensen moeten soms lange tijd schuilen in kelders en metrostations. Ze volgen het nieuws op de voet en leven in continue stress: bang voor het volgende bombardement,’ vervolgt Maarten. ‘Veel mensen weten niet waar hun geliefden verblijven. Zijn ze overleden of gevangengenomen?’ Om deze mensen te ondersteunen en het gevoel te geven dat ze er niet alleen voor staan, hebben we mobiele klinieken opgezet in verschillende metrostations. Onze teams slapen bij de mensen, zodat zij dag en nacht toegang hebben tot medische zorg of een luisterend oor.

Niet iedereen is in staat om onze klinieken in Port-au-Prince te bereiken. Om de frontlinie zoveel mogelijk te omzeilen, moeten mensen soms urenlang omreizen. Vanwege het grote tekort aan brandstof in het land, is dat enorm duur geworden. Ellen: ‘Met terreinwagens reizen we af naar mensen in moeilijk bereikbare gebieden om hen toch van medische zorg te voorzien.’ Deze werkwijze, waarbij mensen onafhankelijk en onpartijdig worden geholpen in ziekenhuizen en ter plaatse, doet ertoe. ‘Het maakt dat wij in Haïti medische zorg kunnen bieden, waar het ministerie van Volksgezondheid die niet kan verlenen. Zij worden gezien als een van de betrokken partijen,’ legt Ellen uit. Op plaatsen die zo door geweld worden geteisterd als Oekraïne en Haïti, betekent medische zorg het verschil tussen leven en dood.