‘Er is niets mis met de liefde voor je kind’

Ik loop met mee met Kamrul, een van de Bengalese supervisors voor psychische zorg en moet even stilstaan om op adem te komen. Mannen en jongens lopen me snel voorbij. Ze beklimmen behendig op blote voeten de steile bamboe trap. In de hitte van veertig graden balanceren ze met schijnbaar gemak bamboestokken van tweeënhalve meter op hun schouders.

Langs de smalle trap staan op de steile, modderige hellingen eindeloze rijen kleine geïmproviseerde tenten van plastic en bamboe. Ze bieden weinig bescherming tegen de felle middagzon en de plakkerige vochtigheid. Die kondigt in mei de regentijd aan.

Boven aangekomen zien we hoe deze schamele tenten zich kilometers ver in alle richtingen uitstrekken. Dit is het megakamp Kutupalong-Balukhali, in het zuidoosten van Bangladesh. In al die duizenden verblijfplaatsen wonen complete gezinnen, vaak van tussen de 6 en 10 mensen, elk met hun eigen verhaal.

Ik ben nu bijna 5 maanden psychologisch hulpverlener in het Kutupalong-project van Artsen zonder Grenzen. In die tijd ben ik erg onder de indruk geraakt van mijn Bengalese en internationale collega's bij Shanti Khana (‘Plaats van vrede’), zoals de afdeling psychische hulpverlening hier heet. Ik plan de opleidingsbehoeften van onze medewerkers van hier en kijk hoe ik hen het beste kan ondersteunen, gezien de aanzienlijke emotionele eisen die het werk stelt.

Onder het toeziend oog van hun ervaren collega’s Sharif, Mofizul en Kamrul beluisteren de hulpverleners het ene na het andere verhaal over trauma, verlies, de voortdurende angst en het verdriet. Er komen ouders binnen met kinderen die een nog niet vastgestelde leer- of autistische stoornis hebben. De hulpverleners stellen hen gerust: ‘Nee, dit is niet jouw schuld, het is geen straf van God. Er is niets mis met de zorg en de liefde voor je kind.’

Helaas komt het regelmatig voor dat mensen met geketende verwanten naar ons toekomen. Bezorgde familieleden weten vaak niet hoe ze om moeten gaan met volwassen kinderen die onrustig en misschien gewelddadig zijn. Zeker nu ze in dunne tenten wonen die ze niet kunnen afsluiten weten ze niet hoe ze die kinderen tegen zichzelf en anderen moeten beschermen.

Ik heb gezien hoe die mensen kalmeerden en weer stabiel werden nadat ons team bijvoorbeeld een psychose of ernstige epilepsie vaststelde en ze daarvoor de passende medicatie gaf. Het betekent voor de familie een grote opluchting. Het is altijd weer een geweldig moment wanneer ons team die ketenen kan afdoen en de patiënt een kans op een nieuw leven krijgt.

De positieve invloed die onze psychosociale hulpverleners hier hebben valt me steeds meer op. Een Rohingya-man is bijzonder dankbaar voor de zorg die ons team aan zijn dochter biedt. Ze ligt op de verpleegafdeling en heeft vermoedelijk iets traumatisch doorgemaakt. Langzaam begint ze de hulpverlener te vertrouwen die haar regelmatig bezoekt. Ze begint meer te praten en te eten.

Haar vader komt ieder dag. Als de vooruitgang van zijn dochter echt duidelijk wordt, grijpt deze kleine man uit dankbaarheid me ineens stevig om mijn middel. Ik moet letterlijk op adem komen, en niet alleen van de schok!

Dit alles gebeurt in de wachtruimte voor patiënten. Dat terwijl onze richtlijnen voor cultureel gepast gedrag voorschrijven dat vrouwen, en zeker westerse vrouwen, in geen geval fysiek contact met mannen mogen hebben. Dit is een van de vele malen dat ik mijn beeld over cultuurverschillen moet herzien. Deze spontane actie herinnert me eraan dat we naast alle verschillen die we vaak denken te zien, we uiteindelijk allemaal mensen zijn.

Ik word omringd door grote, heldere bruine ogen en de drukke geluiden van tientallen Rohingya-kinderen, variërend van baby’s tot pubers. We zijn in onze kindvriendelijke ruimte in het ‘transitcentrum’. De peuters zitten nonchalant op de heupen van hun oudere broer of zus. Ze willen graag spelen, zingen, lachen en de dingen doen die onze twee psychosociale hulpverleners hebben georganiseerd.

Hoewel sinds augustus 2017 de toestroom van Rohingya hier aanzienlijk is gedaald, komen er iedere week nog wel een paar mensen aan in het kamp. Het transitcentrum heet ‘De Rubbertuin’. Voor de komst van de Rohingya was het een lokale rubberplantage. Het is de plaats waar de gezondheid van de nieuwe vluchtelingen wordt gecontroleerd en ze vaccinaties krijgen voordat ze in het kamp worden ondergebracht.

De kinderen maken tekeningen met prachtige gedetailleerde patronen. Ze gillen van plezier bij de spelletjes en liedjes. Maar hun a-capellazang vind ik het indrukwekkendst. Vooral het lied ‘We shall overcome’, een gospel die ze in het Engels zingen, blijft me bij.

Ik had het nog nooit eerder gehoord, en ik vraag me af waar de Rohingya-kinderen het geleerd hebben. Later ontdek ik dat het lied een belangrijke rol heeft gespeeld in de burgerrechtenbeweging in de VS in de jaren zestig, en dat het sindsdien door protestbewegingen van verschillende etnische en religieuze groepen over de hele wereld is overgenomen.

Inmiddels is er veel bekend over de tragedie die de Rohingya in 2017 hebben doorgemaakt. De kinderen die ik hier zo ongedwongen zie spelen, moesten met hun familie door een dichte, moeilijk begaanbare jungle vluchten, vaak ’s nachts. Ze zijn gevaarlijke rivieren overgestoken. Op de lange tocht moesten de mensen de gewonden, bejaarden en kinderen dragen.

De kinderen belichamen de veerkracht, overlevingsdrang en energie van de Rohingya zoals we die dagelijks zien in de kampen. Ik vraag Mohammad, een van onze hulpverleners, om voor de kinderen, die over het algemeen geen Engels spreken, hun lied te vertalen:

We shall overcome, we shall overcome,

We shall overcome some day.

Oh deep in my heart

I do believe

We shall overcome some day.

Ik hoop dat de woorden die deze kinderen zingen ooit werkelijkheid voor ze zullen worden.