De vrouwen van Oost-Congo

Ik ken ze niet. Na wat gehakkel in Swahili over en weer blijkt de ene vrouw een bekende patiënt te zijn van Eli, een van mijn expat-collega’s. De andere vrouw is haar moeder. Eli is een Zwitserse verpleegkundige die er elke dag met haar team op uittrekt om in verder weg gelegen dorpen de kleinere klinieken te ondersteunen en basisgezondheidszorg te verlenen. Het blijkt dat aan de vrouwen beloofd was dat ze vanochtend met onze auto mee konden rijden naar de hoofdstad. Eli wordt erbij geroepen, de boel wordt geregeld en dan vertelt ze mij het hele verhaal.

De vrouwen wonen in een klein dorp enkele tientallen kilometers van Baraka. Ze komen oorspronkelijk uit Burundi, maar zijn op een of andere manier met z’n tweeën hier verzeild geraakt. Moeder (weduwe) en dochter bezitten samen een klein huis en een veldje waarop ze een paar groentes verbouwen. Vanwege hun andere achtergrond, gebrek aan sociaal netwerk, maar vooral hun ongehuwde status worden ze als paria’s beschouwd door de omgeving. Ze zijn in wezen vogelvrij. Zowel moeder als dochter blijken regelmatig verkracht te worden door enkele omwonenden. De dochter is hier psychisch zo erg van in de war geraakt dat ze nu aan psychoses lijdt en afhankelijk is van anti-psychotica pillen om nog enigszins te kunnen functioneren. Wij helpen waar het kan en regelen zonodig transport naar een psychiatrische kliniek in de hoofdstad die haar de pillen verstrekt. Aangezien de vrouwen nergens anders bezit of familie hebben, zijn ze zelf niet geneigd hun woning te verlaten en accepteren ze de situatie zoals deze is.

Als ik het verhaal van Eli hoor kan ik het bijna niet geloven. Deze twee lieve vrouwen? Systematisch verkracht? En niet eens door gewapende groeperingen maar door mensen uit hun eigen dorp? Natuurlijk, ik ben in het beruchte Oost-Congo. Ik heb er genoeg boeken over gelezen. Ik ken de gruwelijke feiten en weet wat zich hier allemaal heeft afgespeeld en nog helaas steeds afspeelt. Op de een of andere manier is het gewoonweg niet te bevatten als je hier rondloopt: de vredige omgeving, de vriendelijke mensen, de vrolijke atmosfeer, de altijd en overal spelende kinderen… Ik ben geloof ik nog nooit op een plek geweest waar hemel en hel zo dicht bij elkaar liggen…

Nee, vrouwen hebben het over het algemeen niet makkelijk in dit land. Dat blijkt ook uit de discussie die we laatst hadden in ons team. Het bleek dat er vanuit verschillende kanten geklaagd was dat we vrouwen anticonceptie voorschreven zonder eerst toestemming van hun man te hebben verkregen. Dit zou tegen de regels ingaan en niet getolereerd worden. Hetzelfde geldt voor het doen van een keizersnede of sterilisatie, ook als het medisch noodzakelijk is. De vruchtbaarheid en de baarmoeder van een vrouw zijn letterlijk het bezit van haar echtgenoot.

Ik voel een rilling over m’n rug lopen. Als ongetrouwde, vrijgezelle vrouw van dertig moet ik hier regelmatig mijn burgerlijke status uitleggen en de reden waarom ik nog kinderloos ben. Ik vertel dan trots hoe dat zit in mijn cultuur. Dat uitstel ook vrijheid, onafhankelijkheid en mogelijkheid tot studie, reizen en werken geeft. Met name mijn directe collega’s, verpleegkundigen en artsen, knikken dan instemmend. Zo langzamerhand is het tot deze groep hoogopgeleiden hier ook doorgedrongen dat geboortebeperking zo z’n voordelen heeft. Het grootste deel van de mensen hier zweert echter nog bij een zo groot mogelijke schare kinderen. Een vrouw baart hier met gemak 10 tot 15 tijdens haar vruchtbare leven, met alle gevolgen vandien: (te)veel monden om te voeden en vaak onvoldoende geld om het schoolgeld voor alle kinderen te betalen. En dan heb ik het nog niet over de risico’s voor de moeder die komen kijken bij elke zwangerschap en bevalling…

Op de polikliniek zie ik later een vrouw van 35 jaar. Ze is zwanger van haar eerste kind. Het is een prachtige dame in fel groen gewaad, die me glunderend verteld dat ze net getrouwd is. Voor de eerste keer ja. De vertaler maakt duidelijk dat dit hier nogal een bijzondere zaak is op die leeftijd. Ik feliciteer haar en zeg dat het in mijn land heel normaal is en wens haar al het geluk van de wereld.

Als ze weg is, ontstaat er een levendige discussie onder de (mannelijke en vrouwelijke) verpleegkundigen op de polikliniek. Ik zit achterover en geniet. Weer zo’n moment met een gouden randje!