We bieden meer dan medicijnen alleen

Onder de donkere hemel van de wijk Janzour in Tripoli, Libië, stapt een vrouw het terras op van haar appartement op de vijfde verdieping. Ze hangt voorzichtig een verzameling kleurrijke was op in het ochtendbriesje.

Aan de overkant van de straat blokkeren muren met prikkeldraad zowel haar uitzicht. Rafelige shirts en omgekeerde schoenen hangen aan de vuile muren van het detentiecentrum van Anjila. Meer dan honderd vluchtelingen en migranten zijn er opgesloten.

Met het medische team van Artsen zonder Grenzen waar ik de afgelopen zes maanden deel van heb uitgemaakt, loop ik naar het zwaarbewaakte detentiecentrum. We hebben medicijnen, aanvullende voedselrantsoenen en een doos vol met notitieblokken bij ons. We gaan zowel de fysieke klachten van de mensen behandelen als de geestelijke gezondheid van de vluchtelingen en migranten zoveel mogelijk verbeteren. De mensen hebben allerlei problemen: angst- en paniekaanvallen, slapeloosheid en depressie. De inhumane omstandigheden van hun detentie verergeren die alleen maar verder.

Afgelopen maand braken gevechten uit in Tripoli. Het was de derde aanval op de stad in zeven maanden. De gevechten brengen de inwoners van de stad in gevaar, maar ook de meer dan drieduizend gevangen vluchtelingen en migranten. Ze lopen het risico om te worden gedood of ernstig gewond te raken door verdwaalde kogels die het centrum binnendringen of door luchtaanvallen rondom de detentiecentra.

We gaan het gebouw in Anjila binnen. Een groep van tachtig mannen wordt uit een overvolle cel gehaald. Ze moeten van de bewakers in rijen van tien op de grond gaan zitten. De mannen hebben lege blikken en emotieloze gezichten. Gelaten kijken ze naar de jonge vrouw die voor hen staat. Het is Balkees Mgadami, onze 24-jarige Libische vertaler. Dan neemt ze met kalme, maar bevende stem het woord.

’Goedemorgen allemaal. Wij zijn Artsen zonder Grenzen.’ Mijn collega vertelt in het Arabisch, Frans en Engels dat vanaf nu artsen, verpleegkundigen en psychosociale hulpverleners elke week naar het centrum komen om medische zorg te bieden. Aan het eind voegt ze toe: ’Jullie krijgen vandaag notitieblokken en pennen. Voor als je ideeën wilt opschrijven of tekeningen wilt maken.’

Het is een eenvoudig gebaar, maar een gebaar dat een wereld van verschil maakt voor mensen die zo veel hebben meegemaakt en nu zo weinig vrijheid hebben. Velen hebben traumatische ervaringen opgedaan terwijl ze werden vastgehouden door mensenhandelaars. Anderen zagen hun geliefden voor hun ogen verdrinken terwijl ze probeerden via de Middellandse Zee te vluchten.

Schrijven, tekenen en bijvoorbeeld boter, kaas en eieren spelen kan een middel zijn om mensen zich uit te drukken. En om te gaan met de gevaarlijke omstandigheden waar ze dagelijks mee te maken hebben. Het kan ook helpen om de mensen in detentie met verschillende nationaliteiten, etniciteiten en ervaringen dichter bij elkaar te brengen. ’We zeggen niet dat het wel goed komt, maar we maken de gevolgen van de detentie zo klein mogelijk. We laten de mensen zien wat ze kunnen doen om de periode in detentie zo goed mogelijk te doorstaan’, zegt Sofrani.

Terwijl onze artsen patiënten onderzoeken op bijvoorbeeld luchtweginfecties, acute diarree, schurft en tuberculose, brengt een kleine groep en aantal vloermatten naar de andere kant van het centrum. Daar praten ze met een counselor over stress. Ze bespreken wat stress veroorzaakt, wat de link is met andere problemen zoals slapeloosheid, en manieren waarop zij en hun vrienden het kunnen verwerken.

De mannen gaan staan. Ze ademen lang in en uit en doen een paar eenvoudige oefeningen. Sommigen glimlachen zelfs. Ze beginnen er beter uit te zien. Het is ontroerend om te zien. Deze mensen hebben niet alleen een dokter nodig, ze hebben ook aandacht nodig. Ze moeten weten dat er mensen zijn die naar ze omkijken en die hen behandelen met de waardigheid die ze verdienen. Als we klaar zijn met ons werk in Anjila, krimpt mijn hart als ik zie dat de gedetineerden weer worden opgesloten in hun cel.

In Libië worden momenteel naar schatting 6.000 duizend vluchtelingen en migranten vastgehouden in officiële detentiecentra van het Libische ministerie van Binnenlandse Zaken. Onderweg naar een veiligere toekomst kregen ze te maken met afpersing, marteling, seksueel geweld, uitbuiting en dwangarbeid. Ondanks dat ze geen misdaad hebben begaan, worden deze kwetsbare mensen nu voor onbepaalde tijd vastgehouden in omstandigheden die over het algemeen ver beneden de internationale normen liggen. Het schaadt zowel hun fysieke als psychische gezondheid.

Sinds de gevechten in Tripoli op 4 april uitbraken, vragen wij de internationale gemeenschap om vluchtelingen en migranten die in de buurt van de conflictgebieden vastzaten te evacueren naar de enige plek waar ze veilig zijn: buiten Libië. Tot nu toe is dat bij slechts 455 mensen gelukt. Tussen de 300 en 400 zijn op zee onderschept en met geweld naar Libië teruggestuurd. Ze zijn weer terechtgekomen in dezelfde gevaarlijke detentiecentra waar ze voor hun vertrek al zaten, een schending van internationale humanitaire verdragen.