In 5 punten: een betere verdeling van coronavaccins

Zelden heeft de wereld voor een uitdaging gestaan waarin we zo afhankelijk zijn van elkaar. De bestrijding van corona (COVID-19) in Zuid-Afrika of Bangladesh kan gevolgen hebben voor de volksgezondheid in Nederland. Het massaal opkopen en hamsteren van coronavaccins door overheden staat lijnrecht tegenover het doel wereldwijd de pandemie te bestrijden. Zo hebben Amerika, de Europese Unie, het Verenigd Koninkrijk en Canada (dat de kroon spant) miljoenen doses vooruitbesteld. En dat betekent dat er heel weinig overblijft voor miljoenen mensen in andere, armere landen. Van sommige vaccins is 80 procent al door rijke landen gereserveerd. Daarom moet er een grotere productie van de vaccins komen. Uiteraard mits de coronavaccins bewezen veilig en effectief zijn en goedgekeurd door regelgevende instanties.

De samenleving heeft enorm veel geld in de ontwikkeling van vaccins om corona te bestrijden gestopt. Het gaat om miljarden aan subsidies, ruim 8 miljard voor 6 kanshebbers. Zo heeft Pfizer/BioNTech 375 miljoen euro aan subsidie en 100 miljoen euro als lening ontvangen, AstraZeneca/Oxford University rond de 1,4 miljard euro en Moderna/Lonza minstens 2 miljard euro. Hiermee zijn het risico en de kosten van onderzoek & ontwikkeling (R&D) gedeeld, maar de baten zijn voor de grote farmaceutische bedrijven. Zij houden volledig de controle over wie het vaccin ontvangt, wanneer, tegen welke prijs en hoeveel. Zij strijken in hun eentje de winst op, waardoor je als burger in feite een dubbele rekening betaalt.

Als een bedrijf een nieuwe formule ontwikkelt, kunnen ze een patent, ook wel octrooi, aanvragen. In feite een intellectueel eigendomsrecht op kennis, en daarmee het alleenrecht om het gepatenteerde product te verkopen. Kortom: een monopolie in de landen waar het patent geldt. Daarmee creëren zij een kunstmatige schaarste en kunnen zij hun eigen prijzen bepalen. Die prijzen voor vaccins tegen corona zweven naar verluidt tussen 4 tot 30 euro voor een dubbele dosis (die voor de meeste vaccins nodig is; Europa en Amerika betalen verschillende prijzen). Deze prijzen zijn onbetaalbaar voor arme landen. Om ervoor te zorgen dat er genoeg vaccins komen voor de wereldbevolking, moeten er meer van worden gemaakt, die dicht tegen de kostprijs verkocht worden. Want de pandemie kan alleen gestopt worden als iedereen, óveral voor het coronavirus is beschermd.

Dat kan alleen als farmaceutische bedrijven:

• de nodige kennis, gegevens en technologieën delen en
• afzien van het aanvragen van een patent (zoals de uitvinder van het poliovaccin ook heeft gedaan)
• of toelaten dat andere farmaceutische, bekwame bedrijven (bijvoorbeeld fabrikanten van generieke, merkloze geneesmiddelen) ze ook mogen maken. Dit is gebeurd bij het mazelenvaccin, wat inmiddels circa 1 cent per dosis kost.

Ook overheden kunnen een rol spelen:

• zij kunnen de aangevraagde patenten nìet toekennen, in het belang van de volksgezondheid
• of afdwingen dat anderen de vaccins tijdens de coronapandemie ook mogen maken, door een dwanglicentie af te geven. De uitvinder krijgt hiervoor een schappelijke vergoeding.

We staan niet alleen in ons standpunt. Er zijn meerdere, internationale initiatieven die de productie en beschikbaarheid van coronavaccins willen vergroten. We lichten er drie uit.

Ten eerste: Covax (COVID-19 Vaccine Global Access Facility), onder leiding van vaccinalliantie GAVI en de Wereldgezondheidsorganisatie. Dit is een wereldwijd centraal inkooporgaan voor coronavaccins met als doel vaccins gelijk over de wereld te verdelen. Covax wil vòòr juni 2021 genoeg vaccins inkopen voor 3,3% van de bevolking van 145 deelnemende landen, waaronder landen met minder economische slagkracht. De eerste vaccins vanuit Covax zijn op 24 februari verscheept naar één van de beoogde landen (Ghana). Twee maanden nadat de eerste mensen in rijke landen hun inenting kregen. Ook heeft Covax het concept van een ‘humanitaire buffer’ aangenomen, een vaccinvoorraad die zij aanleggen waaruit landen uit kunnen putten in noodgevallen, en waar hulporganisaties een aanvraag voor kunnen indienen.

De tweede is het ‘waiver’-voorstel van India en Zuid-Afrika. Deze twee landen pleiten er bij de Wereldhandelorganisatie (WTO) sinds oktober 2020 ervoor om het intellectueel eigendomsrecht (zoals patenten) op alle medische middelen om corona (COVID-19) te bestrijden op te schorten. En wel zolang de coronapandemie duurt. Als het voorstel wordt aangenomen, kunnen landen ervoor kiezen generieke productie van het vaccin toe te laten (in plaats van dit te blokkeren op basis van intellectuele eigendomsrechten). En dat betekent: snellere en betere samenwerking wereldwijd omdat kennis over productiemethoden kan worden uitgewisseld. En dus kunnen er dan meer vaccins, medicijnen en medische hulpmiddelen (zoals voor beademing van coronapatiënten) worden gemaakt en geleverd.

De WTO is een internationale organisatie die ervoor zorgdraagt dat handel tussen landen zo ongestoord mogelijk kunnen verlopen. Er zijn ruim 160 landen lid van de WTO. Ruim 100 landen ondersteunen dit voorstel. Inmiddels hebben 58 landen ook officieel het voorstel mede-ondertekend. De Europese Unie en een aantal rijke landen als het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Japan, Zwitserland, Canada en Australië zijn tègen. 115 Europarlementariërs, van wie 6 Nederlandse Europarlementariërs, dringen bij de Europese Commissie en de Europese Raad erop aan dit voorstel niet langer tegen te werken. Het voorstel wordt in verschillende rondes besproken, de meest recente rondes op 10 en 11 maart 2021. Elk EU-land, waaronder ook Nederland, heeft één stem in de WTO. Besluitvorming binnen de WTO vindt plaats door middel van overleg tussen de lidstaten. Besluiten worden vervolgens voorgelegd aan nationale parlementen.

De derde is de COVID-19 Technology Access Pool (C-TAP) van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Het idee hiervan is simpel: vaccinontwikkelaars delen hun patenten en kennis met andere farmaceuten, zodat de vaccins veel sneller en in veel grotere aantallen kunnen worden geproduceerd. Nederland heeft C-TAP in 2020 officieel gesteund, maar hier nog geen concrete acties aan verbonden. Tot op heden heeft nog geen enkel farmaceutisch bedrijf zijn patenten en kennis gedeeld. Daarom hebben wij op 4 februari een brief aan de regering, samen met 53 andere organisaties, gestuurd. Onze oproep: zorg ervoor dat farmaceuten hun kennis over de ontwikkeling van vaccins gaan delen met andere bedrijven. Hierdoor kan de wereldwijde productie en beschikbaarheid van COVID-19-vaccins omhoog om de pandemie sneller te stoppen. Na onze gezamenlijke oproep hebben SP en D66 een motie ingediend, die unaniem is aangekomen door de Tweede Kamer. De motie vraagt de regering ‘zich er binnen Europa hard voor te maken dat er een klemmend beroep op farmaceuten wordt gedaan om op korte termijn hun rechten en kennis te delen via C-TAP of sublicenties te verstrekken aan zo veel mogelijk geschikte producenten’.

Overheden hebben met belastinggeld flink geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling naar coronavaccins en -medicijnen. Overheden, dus ook de Nederlandse overheid, moeten eisen dat de farmaceutische industrie transparant is en inzage in hun boeken geven. Over de ontwikkelingskosten en hoe de prijs van een coronavaccin is opgebouwd, bijvoorbeeld. Zonder transparantie kunnen overheden geen prijzen onderhandelen die op werkelijke kosten zijn gebaseerd. En zonder transparantie kunnen belastingbetalers niet beoordelen of zij een eerlijke prijs betalen. Wij vinden dat burgers het recht hebben dit te weten.

Ook op het gebied van coronatesten is er sprake van een tekort, hoge prijzen en ontwikkeling met hulp van publieke gelden. Zo rekent bedrijf Cepheid vier keer zoveel voor zijn coronasneltest dan zou moeten. Als Cepheid 5 dollar (4,20 euro) zou rekenen, zouden ze nog winst maken. Maar nu rekent het bedrijf 19,80 dollar (16,65 euro) als prijs voor lage en middeninkomenslanden voor de test: een cartridge die in een speciale labmachine gaat, de GeneXpert. Naar schatting staan er al 11.000 van deze machines in deze landen, aangezien hiermee ook testen worden uitgevoerd voor hiv, tuberculose, ebola en andere besmettelijke ziekten. Cepheid heeft zijn coronasneltest ontwikkeld met 3,7 miljoen dollar (3,1 miljoen euro) van het Amerikaanse overheidsinstituut BARDA. Samen met meer dan 100 burgerbewegingen stuurden we een open brief naar Cepheid om te stoppen met te hoge prijzen te berekenen en meer testen beschikbaar maken voor niet-rijke landen. De test, de Xpert Xpress SARS-COV2, geeft binnen één uur uitslag.

Pfizer/BioNTech

• hebben aangekondigd dat zij niet gaan afzien van hun patent
• hebben gezegd hun coronavaccin nìet tegen kostprijs te willen verkopen
• heeft 375 miljoen euro aan Duits belastinggeld ontvangen plus een lening van rond de 100 miljoen euro van de Europese investeringsbank van de Europese Unie
• rekenen, zo verluidt, rond de 24 euro per persoon (voor twee benodigde doses)
• vaccin moet bij min 70 graden onder Celsius worden bewaard, dit is onmogelijk in gebieden waar weinig voorzieningen als constante stroom en goede wegen zijn

Moderna/Lonza

• hebben beloofd hun patentrecht niet uit te oefenen tijdens de coronapandemie
• hebben echter nog niet hun kennis, gegevens en technologieën gedeeld die nodig zijn voor andere farmaceutische bedrijven om het vaccin te kunnen maken
• hebben aangekondigd zijn vaccin tegen corona nìet tegen kostprijs te gaan verkopen
• hebben minstens 2 miljard euro aan subsidies van Amerika ontvangen
• rekenen, zo verluidt, rond de 36 euro per persoon (voor twee benodigde doses)
• vaccin moet bij min twintig graden onder Celsius worden bewaard

(Gegevens december 2020, update maart 2021)

• Radio-interview met Dimitri Eynikel 'Waarom geld doneren niet dé oplossing is voor meer vaccins in Afrika'
• Artikel in de Correspondent, tot stand gekomen met Dimitri Eynikel van Artsen zonder Grenzen
• We hebben met journalist Ruben Mersch gesproken voor zijn analyse in De Correspondent
• Karel Hendriks, vertegenwoordiger Artsen zonder Grenzen in Nederland, legt uit wat de kern is van het voorstel van India en Zuid-Afrika aan de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in dit interview met Pointer.
• Dit interview met onder andere Karel Hendriks, vertegenwoordiger Artsen zonder Grenzen in Nederland, met RTL Nieuws
• Deze uitgebreide uitleg in Trouw van Leena Menghaney, hoofd van onze campagneorganisatie MSF Access in Zuid-Azië
• Bekijk de briefingpaper (in het Engels) over het ‘waiver'-voorstel in de WTO van onze internationale campagneorganisatie voor betere en betaalbare geneesmiddelen, de MSF Access Campaign.